Zonder de zon zou leven op aarde onmogelijk zijn. Ze – de zon is natuurlijk een ‘zij’ – voorziet moeder aarde, via infrarood licht, van de noodzakelijke warmte die nodig is voor het creëren van een klimaat waarin leven überhaupt kon ontstaan. Ongeveer 470 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste echte planten, die zichtbaar licht gebruiken om via ‘fotosynthese’ te groeien1. Mensen zijn direct & indirect (voedselketen) afhankelijk van planten voor hun eigen energievoorziening.

De zon vermijden is even schadelijk als roken, overgewicht en een zittend leven

Het vermijden van de zon is een gigantische risicofactor voor ‘all cause mortality’2-6. Mensen die binnen werken, stellen hun gezicht en handen gemiddeld aan 3% van al de mogelijke zonneschijn bloot. Je kan ‘te weinig zon’ in dezelfde risicogroep plaatsen als roken, overgewicht en een zittend leven. Verschillende ziektebeelden zijn gelinkt met een lage blootstelling aan de zon: bv. multiple sclerose, diabetes type 1, hart- en vaatziekten & reumatoïde arthritis. Daarbovenop genieten (ongeveer) alle mensen van de energie van de zon en leidt een goed zonnebad tot minder pijn, minder vermoeidheid en een goed humeur.

Onze haat-liefde relatie met de zon

Na de middeleeuwen werd lichaamsbedekkende kledij de norm (ook op zomerdagen) en tijdens de industriële revolutie begonnen mensen meer en meer tijd binnenshuis te vertoeven. Daarbovenop aten ze een vitamine D arm dieet.

Gevolg?
Vitamine D deficiënte ziektebeelden begonnen aan een opmars. Een gekend voorbeeld is rachitis, een ziektebeeld waarbij men kromme, zwakke botten vormt door een gebrek aan vitamine D (en dus calcium). Ook tuberculose bleek goed te reageren op zonlicht. Zonnebaden & zonvakanties werden populair en een gebruinde huid werd een soort statussymbool. Maar dit leidde tot een toename in huidkanker bij de blanke, westerse bevolking5.

Het lijkt erop dat we nu weer zijn doorgeschoten naar het andere extreem: overdreven vermijdend en zonwerend gedrag. Ja, het klopt dat overdreven blootstelling aan de zon onze huid sneller doet verouderen en het risico op huidkanker, melanomen, verhoogt. 
Het risico op melanomen stijgt met de leeftijd en bij mensen met een lichte haarkleur, lichte oogkleur en een huid die snel verbrandt. Heel het jaar binnenzitten, en dan een weekje in Spanje gaan verbranden tot je zo rood ziet als een kreeft, is gewoon niet verstandig3,7.

Een regelmatige blootstelling aan de zon is de boodschap

Hoewel de zon het risico op huidkanker verhoogt, verbetert de zon meteen ook de prognose van huidkanker. Met andere woorden: mensen met huidkanker die de zon vermijden, hebben meer kans op een slechte afloop. Bovendien vermindert regelmatige zonneschijn op de huid het risico voor andere kankers zoals darm-, borst- en prostaatkanker2,3,5.

Tips & Tricks

  • Meet je ‘erytheem drempel’: meet hoe lang het duurt eer je huid (onbeschermd) lichtjes rood begint te worden. Halveer deze ‘erytheem dosis’ en verhoog de duur – na elke succesvolle blootstelling – met de helft8.
  • Omega 3 vetzuren verhogen de erytheem drempel en remmen ontsteking in de huid9.
  • Melatonine (duisternis in de avond), vitamine C, D en E zijn stoffen die bijdragen aan een gezonde huid5,10.

De zon & vitamine D

Vitamine D is ongeveer 550 miljoen jaar oud en functioneerde als schild tegen schadelijke UV-straling van de zon om DNA mutaties te voorkomen11. Deze functie vervult het nog steeds in fytoplankton (algen), waardoor vitamine D in de voedselketen van de zee terecht komt.

Maar de evolutie had nog meer in petto en vandaag de dag vervult vitamine D een sleutelfunctie binnen de menselijke fysiologie.

de functie van vitamine D

✓zorgt voor een heleboel antimicrobiële stoffen (lichaamseigen antibiotica)12,13

✓vermindert de kans op virale luchtweginfecties (de griep)12,14,15

✓zorgt voor sterke botten en spieren13,14,16

✓reguleert zowel het aangeboren als het verworven immuunsysteem14,17

✓zorgt voor minder risico op miskramen en longproblemen (asthma) bij jongere kinderen14,15,18

✓zorgt voor een juiste energieverdeling tussen de organen13

Vitamine D tekorten in België?

Ongeveer 40% van de Europese bevolking lijdt aan een vitamine D tekort19. De belangrijkste bron van vitamine D is de zon, maar in België (50,5°N) staat de zon in de wintermaanden (oktober tot maart) te laag aan de hemel om nog vitamine D te kunnen produceren5,12.

Hoe kan het dan, dat van heel Europa, juist de Noorse bevolking de hoogste vitamine D niveaus behoudt in de winter?
Dit komt door het feit dat zij veel vette vis en levertraan eten (cfr. voedselketen in de zee). Dus als je in België woont en geen visboer bent, zal je in de winter moeten suppleren19.

 

extra risico op een (ernstig) vitamine D tekort16,18

  • hogere breedtegraad
  • bewolkt klimaat
  • luchtvervuiling
  • donkere huid
  • overgewicht
  • ouderdom
  • overmatig gebruik zonnebescherming

Hoeveel moet je precies suppleren?

Dit is een zeer felbevochten topic in de literatuur, en daarom geef ik geen advies. Dit zegt de literatuur:

  • dagelijkse suppletie: tussen de 1000 en 4000 IE (internationale eenheden) per dag5,12,13,14,19,20
  • 50 000 IE = normale vit D productie na 30 minuten zonnebaden met een blote, blanke huid
  • 400 000 IE = therapie op intensieve zorgen

Extra leesvoer voor de speelvogels 🤓

Nothing in biology makes sense except in the light of evolution

- T. Dobzhansky

Niet iedereen reageert even sterk op vitamine D en we zullen dus meer en meer individuele aanbevelingen moeten geven. In een poging om een inschatting te maken of jij weinig, middelmatig of veel vitamine D nodig hebt, neem ik je even mee door de geschiedenis van Europese volkeren.

In het begin van de hominide evolutie hadden we een witte huid onder onze haren (zoals andere mensapen). Geleidelijk aan verloren we onze lichaamsbeharing (betere thermoregulatie (zweten), pathogenen vermijden).
De bakermat van homo sapiens ligt rond de evenaar in Oost-Afrika. Onder deze intense zon was het waarschijnlijk een voordeel om een donkere huid te hebben, om zo een overdreven afbraak van actief foliumzuur (vitamine B11) tegen te gaan18,21,22.

45 000 jaar geleden arriveerden de eerste jager-verzamelaar mensen in Europa, waar tot op dat moment enkel Neanderthalers leefden. Deze Europese jager-verzamelaars hadden een donkere huidskleur, maar ontwikkelden wel blauwe ogen & een genmutatie om efficiënter vitamine D te kunnen produceren.

Veel later, ongeveer 7000 jaar geleden, kwamen de boeren uit Anatolië (de streek van het huidige Turkije) naar Europa overgelopen en mengden zich met de plaatselijke bevolking. De mensen uit Anatolië brachten een lichtere huidskleur, bruine ogen en een kleiner gestalte naar de mix.

Ook de Jamna, een nomadisch volk uit de noordelijke Caucasus, vonden Europa aantrekkelijk en kwamen 5000 jaar geleden aan. De Jamna waren grote mensen met een (zeer) lichte huidskleur, bruine ogen en hadden een dominant effect op het uiteindelijke uiterlijk van Europeanen.

Overgenomen uit: Hanel A, Carlberg C. Vitamin D and evolution: Pharmacologic implications. Biochem Pharmacol. 2020 

Aan de hand van dit verhaal kunnen we een gokje doen over je vitamine D noodzaak:

  • Boer uit Anatolië: relatief veel vitamine D nodig
  • Europese jager-verzamelaar: middelmatig
  • Jamna persoon: relatief weinig vitamine D nodig

Overgenomen uit: Hanel A, Carlberg C. Vitamin D and evolution: Pharmacologic implications. Biochem Pharmacol. 2020 

Bovendien zullen mensen met blond of rood haar, bij zwakker zonlicht al meer vitamine D produceren in de huid18. Ten laatste, bestaan er ook verschillende mutaties van de vitamine D receptor, maar zolang je voldoende vitamine D aanbiedt, werken deze mutaties net een lang en gezond leven in de hand23,24.

REFERENTIES

1) Hathaway, J. A., & Sliney, D. H. (2016). VISIBLE LIGHT and INFRARED RADIATION. Physical and Biological Hazards of the Workplace, 203–208

2) Lindqvist, P. G., & Landin-Olsson, M. (2017). The relationship between sun exposure and all-cause mortality. Photochemical & Photobiological Sciences, 16(3), 354–361


3) Van der Rhee, H. J., de Vries, E., & Coebergh, J. W. (2016). Regular sun exposure benefits health. Medical Hypotheses, 97, 34–37

4) Feelisch M, Kolb-Bachofen V, Liu D, Lundberg JO, Revelo LP, Suschek CV, Weller RB. Is sunlight good for our heart? Eur Heart J. 2010 May;31(9):1041-5

5) M. Nathaniel Mead. Benefits of Sunlight: A Bright Spot for Human Health

6) Weller RB. Sunlight Has Cardiovascular Benefits Independently of Vitamin D. Blood Purif. 2016;41(1-3):130-4

7) Matthews NH, Li WQ, Qureshi AA, Weinstock MA, Cho E. Epidemiology of Melanoma. In: Ward WH, Farma JM, editors. Cutaneous Melanoma: Etiology and Therapy [Internet]. Brisbane (AU): Codon Publications; 2017 Dec 21. Chapter 1. PMID: 29461782

8) Webb, A. R., Kazantzidis, A., Kift, R. C., Farrar, M. D., Wilkinson, J., & Rhodes, L. E. (2018). Meeting Vitamin D Requirements in White Caucasians at UK Latitudes: Providing a Choice. Nutrients, 10(4), 497


9) Black HS, Rhodes LE. Potential Benefits of Omega-3 Fatty Acids in Non-Melanoma Skin Cancer. J Clin Med. 2016 Feb 4;5(2):23

10) Bocheva et al. Neuro endocrien aspects of skin aging. Molecular sciences 2019

11) Markov GV, Gutierrez-Mazariegos J, Pitrat D, et al. Origin of an ancient hormone/receptor couple revealed by resurrection of an ancestral estrogen. Sci Adv. 2017;3(3):e1601778. Published 2017 Mar 31


12) Fleming DM, Elliot AJ. Epidemic influenza and vitamin D. Epidemiol Infect. 2007 Oct;135(7):1091-2; author reply 1092-5

13) Hanel A, Carlberg C. Vitamin D and evolution: Pharmacologic implications. Biochem Pharmacol. 2020 Mar;173:113595

14) Carlberg C. Nutrigenomics of Vitamin D. Nutrients. 2019 Mar 21;11(3):676

15) Miraglia et al. Vitamin D: Immunomodulatory Aspects. J Clin Gastroenterol. 2018 Nov/Dec

16) Dahlquist DT, Dieter BP, Koehle MS. Plausible ergogenic effects of vitamin D on athletic performance and recovery. J Int Soc Sports Nutr. 2015 Aug 19;12:33

17) Illescas-Montes R, Melguizo-Rodríguez L, Ruiz C, Costela-Ruiz VJ. Vitamin D and autoimmune diseases. Life Sci. 2019 Sep 15;233:116744

18) Jablonski, N. G., & Chaplin, G. (2018). The roles of vitamin D and cutaneous vitamin D production in human evolution and health. International Journal of Paleopathology.

19) Amrein K, Scherkl M, Hoffmann M, Neuwersch-Sommeregger S, Köstenberger M, Tmava Berisha A, Martucci G, Pilz S, Malle O. Vitamin D deficiency 2.0: an update on the current status worldwide. Eur J Clin Nutr. 2020 Nov;74(11):1498-1513

20) Taylor PN, Davies JS. A review of the growing risk of vitamin D toxicity from inappropriate practice. Br J Clin Pharmacol. 2018 Jun;84(6):1121-1127

21) Wolf, S. T., & Kenney, W. L. (2019). The Vitamin D-Folate Hypothesis in Human Vascular Health. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and Comparative Physiology.

22) Jones P, Lucock M, Veysey M, Beckett E. The Vitamin D⁻Folate Hypothesis as an Evolutionary Model for Skin Pigmentation: An Update and Integration of Current Ideas. Nutrients. 2018 Apr 30;10(5):554

23) Gussago, C., Arosio, B., Guerini, F. R., Ferri, E., Costa, A. S., Casati, M., … Mari, D. (2016). Impact of vitamin D receptor polymorphisms in centenarians. Endocrine, 53(2), 558–564

24) Najmi Varzaneh F, Sharifi F, Hossein-Nezhad A, Mirarefin M, Maghbooli Z, Ghaderpanahi M, Larijani B, Fakhrzadeh H. Association of vitamin D receptor with longevity and healthy aging. Acta Med Iran. 2013 May 7;51(4):236-41

gezondheid immuunsysteem vitamine D winter zomer zon